VASO PEĆER - PRVA ŽRTVA HRVATSKOG TERORA NA PODRUČJU KNINA

Knin, nekada administrativni centar Republike Srpske Krajine, prestonica kulture i tradicije krajiških Srba postao je danas sinonim za najokrutnije zločine počinjene u ratu.  Grad prepoznatljiv po svojoj arhitekturi, prelepim građevinama, a najviše po dobronamernim ljudima i velikim domaćinima, te 1995. godine je u potpunosti razoren i pretvoren u zgarište. Hrvatske oružane snage su počinile brojne zločine nad srpskim civilnim stanovništvom. Kako su sami strani humanitarci isticali svaki deo kninskih ulica bio je prepun obezglavljenih leševa, masakriranih žena i staraca koje su besomučno ubijali hrvatski ekstremisti prilikom okupacije ovog mesta.

Prvi napadi na stanovništvo Knina registrovani su još 1990. godine a prva ubistva i zločini se naročito intenziviraju 1991. godine. Do akcije "Oluja" ubijeno je i stradalo 148 civila na područja Knina i okolnih sela. Ljudi su ginuli od hrvatskih granata i mina, umirali su u Kninskoj bolnici što od zadobijenih povreda i logorskih muka na područjima pod kontrolom hrvatskih snaga, što od neadekvatnih uslova lečenja budući da je hrvatska strana neprestano blokirala i dostavu lekova i svih drugih potrepština. Neprestani bombaški napadi na grad registrovani su krajem 1991. i početkom 1992. godine a hrvatske snage vršile su i diverzantske napade na pogranična srpska sela gde je bilo mnogo žrtava.

Ipak, prva žrtva na području Knina bio je ugledni mladić Vaso Pećer, star 20 godina. Vaso je bio rodom iz sela Polača a ubijen je na mučki i svirep način 1. maja 1991. godine dok je čuvao ovce na obroncima planine, neposredno blizu hrvatskog mest Kijevo. Hrvatski policajci, do zuba naoružani, planski i ciljano su izvršili ovaj monstruozni zločin sa namerom da izazovu međunacionalne sukobe. Mladi Vaso je usmrćen sa nekoliko hitaca iz vatrenog oružja. Ubijen je kao nevina žrtva rata, kao pastir, kao civil koji nije imao ni prut u ruci a kamoli bilo šta drugo. Likvidiran je samo i isključivo zbog svoje srpske nacionalnosti. 

Meštani Polače veoma su burno reagovali na vest o ubistvu ovog mladog, nedužnog čoveka a pripadnici JNA jedva su uspeli da ih obuzdaju da uđu u Kijevo. Zahvaljujući pripadnicima JNA sprečeni su novi incidenti i nije došlo do eskalacije sukoba. Brojni hrvatski istoričari i analitičari javno su se godinama kasnije ogradili od ovog zločina i osudili ubistva Pećera navodeći kako je upravo taj zločin bila iskra koja je dovela do sukoba i rata. Dan kasnije Vaso je sahranjen u porodičnoj grobnici a sahrani je prisustvovao preko 20 000 broj ljudi, što meštana Polače i okolnih sela, što ljudi iz svih delova Krajine i bivše Jugoslavije.

Vaso je bio skroman, vredan i pošten mladić koji se bavio stočarstvom. Komšije ga pamte kao mladića široke duše i čistog obraza čija je porodica bila daleko čuvena po svojoj gostoljubivosti i poštenju. 

Ugledni učitelj i profesor Lazar Macura prisetio se svog učenika Vase Pećera: "Vaso Pećer je bio moj učenik u srednjoj školi. I on je prva žrtva, prva srpska žrtva na kninskom područja. A ubili su ga Hrvati iz sela Kijeva, susjednog sela, koji su nekad bili Srbi, ali sad više nisu. I njegovog djeda su ubile ustaše u Drugom svjetskom ratu.  I tu je na njegovom sprovodu bilo, ja mislim, 20.000 ljudi da je prisustvovalo sprovodu Vase Pećera. Pazite, kada je ovo sve počelo, sa upadima u Benkovac, pa barikade, Hrvati su kasnije formirali policijske postaje tamo gdje nikad nisu postojale. Ali nisu to bile normalne policijske postaje, sa ograničenim brojem ljudstva,  nego su dovlačili velike policijske snage spremajući se za napad. Tako je bilo i u Kijevu, tako je bilo i u Saborskom i još nekim mjestima.  Mi nismo podgrijevali ekstremizam, ali strah je bio realan s obzirom na ono što je radila druga strana. S obzirom na vijesti o ubistvima Srba u hrvatskim gradovima gdje nije bilo nikakvih dejstava ni rata, s obzirom na to da su Srbi masovno otpuštani sa posla i dolazili... vraćali se u Krajinu, oni koji  su u njoj bili rođeni. "

Mnogobrojna imovina Vase Pećera i njegove porodice je u potpunosti opljačkana i uništena tokom napada hrvatske vojske u selo Polaču tokom zloglasne akcije "Oluja" u avgustu 1995. godine. Tom prilikom ubijeno je i masakrirano više lica srpske nacionalnosti, uglavnom žena i starih, nepokretnih osoba. Na području kninskog područja tokom Oluje je ubijeno preko tri stotine srpskih civila.

 Prema podacima DIC VERITAS-a, tokom akcije "Oluja" ubijeno je i stradalo 1877 građana srpske nacionalnosti, među kojima su tri četvrtine bili stariji od 60 godina. Među ubijenima su 553 žene i dvanaestoro dece. Prema saopštenju Veritasa, među žrtvama 552 ubijene žene, čak četiri petine su bile starije od 60 godina, što predstavlja jedan od “crnih” rekorda građanskog rata devedesetih prošlog veka na prostorima prethodne Jugoslavije. “Oluja” je izvršena uprkos činjenicama da je ta oblast bila pod zaštitom UN, pod nazivom sektori “Jug” i “Sever”, i da su predstavnici RSK prethodnog dana u Ženevi i Beogradu prihvatili predlog međunarodne zajednice o mirnom rešenju sukoba. Direktor Dokumentaciono-informacionog centra “Veritas” Savo Štrbac izjavio je tokom komemoracije u Novom Gradu da je ekshumirano 336 posmrtnih ostataka žrtava stradalih u zločinačkoj hrvatskoj vojno-policijskoj akciji "Oluja" koje treba identifikovati.

Od ukupnog broja žrtava, do sada je rasvetljena sudbina 1.185 lica, dok se na evidenciji nestalih vodi još 692 ili 37 odsto lica, od čega 526 ili 78 odsto civila, među kojima 266, odnosno 51 odsto žena. 

VERITAS raspolaže pouzdanim podacima za još 163 registrovana grobna mjesta u kojima se nalaze neidentifikovani posmrtni ostaci smrtno stradalih Srba na pomenutom području i u istom periodu, koji i dvadesetčetiri godine po prestanku rata, isključivo zbog opstrukcije hrvatske strane, čekaju na ekshumacije.